Günümüzdeki anlamıyla ilk bilgisayar, II. Dünya Savaşı sırasında ordunun top atışlarını hesaplamak için icat edilen “ENIAC” isimli 30 tonluk ağırlığıyla dev bir hesap makinesiydi. 1946’da bu bilgisayarın yapımında da payı olan IBM, 1956’da Bit ve Bayt kavramını ilk kez ortaya attı. Bugün bizler de farklı dosya boyutları ifade etmek için daha çok bunların katları olan MB (Megabayt), GB (Gigabayt), TB (Terabayt) gibi kavramları kullanıyoruz.
Bit ve bayt ile başlayan bu süreç, hızla gelişen teknolojiyle birlikte kişisel cihazlarımızdaki depolama kapasitelerinin oldukça artmasına yol açtı. Bugün her ne kadar devasa bilgisayar taşımasak da hemen hepimizin kullandığı cihazlarda bolca veri bulunuyor. Bu nedenle verileri merak edenler, “1 GB kaç MB eder?” gibi soruların yanıtlarını merak ediyorlar. Gelin bu sorunun ve dijital dünyada veri boyularının temel mantığını aktaralım.
1 GB kaç MB eder?
Bir kilobayt 1024 bayta eşittir. Yani 2¹⁰ bayttır. Bir sonraki bayt terimi için de üzerindeki sayıya 10 eklemeniz gerekir. Yani bir megabayt 2²⁰ bayttır. Bu da 1024 kilobayta eşittir. Bu işlem sistemiyle 1 GB'ın 1024 MB'a eşit olduğunu görebilriz. Bu işlemle kafanız biraz karışmış olabilir, çünkü biz bu şekilde düşünmeye alışık değiliz. Bu yüzden konuyu biraz daha açalım.
Gündelik hayatlarımızda herhangi bir ölçü biriminde 10’un çarpanlarını kullanırız. Örneğin 1 kilogram 1000 gram eder, 1 metre 100 santimetre… Bilgisayar dünyasına ise 2’nin 10’lu kuvvetlerini çarpan olarak referans alır, dosya boyutları bu veri dilinde bizlere sunulur. Çünkü bu bilgisayarlar tarafından hesaplanması daha kolay bir sistemdir. Küçük sayılardan bahsederken hesaplamak bize kolay gelse de çok büyük ölçüm birimlerinden bahsettiğimiz durumlar vardır. Çok fazla basamaklı sayılar söz konusu olabilir.
Bit nedir? Bayt nedir?
Bit kavramı IBM tarafından 1956 yılında ortaya atılmıştır. Bilgisayarların işleme sistemindeki en küçük yapı taşı ve temel değer birimidir. Bu değer, bilgisayar dilinde ikili bir değerdir. Bu şu anlama gelir: ya 0 ya da 1. Daha kolay anlamanız için şöyle bir örnek verelim: Bir kapı düşünün; kapı kapalıysa 0’dır, kapı açıksa 1’dir. Bir bilgisayar için kapının ne kadar aralık olduğunun bir anlamı yoktur. Bu sistem, verinin doğruluğunu teyit etmenin en kolay ve sağlıklı yoludur. Çünkü bu iki seçenekli bir veridir. Bu veri; var ya da yok, açık ya da kapalı, doğru ya da yanlış olarak yorumlanır.
Bayt ise 8 adet bitten oluşan adreslenebilen en küçük bellek birimini ifade eder. Mutfak dolaplarınızı düşünelim. Bilgimizin bir bardak olduğunu varsayarsak, kaçıncı dolabın kaçıncı rafında olduğunu bilgisayar sistemi kaydeder. Sonrasında o bilgiye -bu örnekte bardağa- ihtiyaç duyduğumuzda onu o adrese göre bulur ve bizim önümüze getirir.
Değerler neden 128, 256, 512 şeklinde artıyor?
Bayt 8 bitten oluşuyor demiştik. Bilgisayar sistemleri veriyi 2’nin çarpanlarına göre okuduğundan, bu değer 2³ olarak okunur. Ölçümlerinde 2 üzerini referans aldığı için bilgisayarların bize sundukları sayı değerleri de bunların karşılığını oluşturur. Bu değerleri bizim gündelik hayatta kullanmamızı kolaylaştırır. Yani 2⁷ 128’i, 2⁸ 256’yı, 2⁹ ise 512’yi ifade eder.
Bu değer 2¹⁰ olduğunda ise karşılığı 1024’tür. Bu değerden sonrasında bizim gündelik hayatta sıkça kullandığımız, KB, MB, GB gibi kısaltmaları oluşturmanın amacı kolaylıktır. 2 üzerindeki sayı 10 değerini aşıyorsa sayının sonundaki rakamlar silinir ve onun yerine kısaltmanın adı eklenir.
Bayt ölçü birimleri
- Kilobayt: KB
- Megabayt: MB
- Gigabayt: GB
- Terabayt: TB
- Petabayt: PB
- Eksabayt: EB
- Zettabayt: ZB
- Yottabayt: YB
Harddiskler, neden üzerinde yazan değerden daha az alana sahip olurlar?
Bu durumu hepimiz yaşamışızdır. Mesela 16 GB hafızaya sahip bir USB bellek, yeni alındığında 14.9 GB boş alan gösterir. Biz de bilgisayar başında dosya boyutları ile ilgili kafamızda bir çok soruyla kalakalırız. Bir başka örnekte mesela 1 TB'lık bir harici diskin 930 GB boş alana sahip olduğunu görebiliriz. İçiniz rahat olsun, ürününüz bozuk değil. Buradaki farkın sebebi üretici firmalardır.
Üretici firmalar da metre ya da ağırlık birimlerinde olduğu gibi 10’un katlarını referans alır. 1 GB’ın 1024 MB olduğunu söylemiştik. Firmalar ise bu değeri 1000 MB olarak kabul görür, üretimlerini buna göre yapar. Aldığınız ürünün kapasitesi arttıkça sizin de bu hesaplamadan dolayı oluşan alan kaybınız orantılı bir şekilde artış gösterir.
Bu durumun önüne geçmek için A.B.D’deki “IEEE” tam açılımıyla “Institute of Electrical and Electronics Engineers” yani Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü, yeni bir ölçüm standardı getirmişti. Ancak bu sistem yaygın bir kullanılırlığa ulaşamamıştır.
Aşağıdaki tablomuzda IEEE kuruluşunun belirlediği standardı ve ondalık sistemle ikilik sistem arasında oluşan alan farkını görebilirsiniz:
Bit ve bayt kavramlarına, “1GB kaç MB eder?” gibi sorulara ve aldığınız harici harddisklerdeki alan farkları detaylarına açıklık getirmeye çalıştık umarız yardımcı olmuştur.
